Narwiański Park Narodowy utworzony został w lipcu 1996 roku na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 1 lipca 1996 roku /Dz.U. Nr 77, poz. 368/ jako 22 park narodowy w Polsce. Głównym powodem utworzenia Parku była konieczność ochrony unikatowego w skali Europy i świata systemu rzecznego Narwi z ogromnym bogactwem flory i fauny.

Około 4 tysiące lat temu Narew, rozlewając się podczas wezbrań na całą szerokość doliny rozpoczęła tworzenie skomplikowanego systemu rzecznego. Zapoczątkowany został wówczas rozwój systemu rzeki wielokorytowej, współcześnie określonego jako anastomozujący. Wielokrotnie, na przemian łączące się i rozdzielające koryta z lotu ptaka przypominają układ nerwowy, z wody zaś tworzą prawdziwy labirynt skrywający nieocenione bogactwo życia roślinnego i zwierzęcego. Nadaje to Narwi niespotykany wymiar tajemniczości i wręcz zachęca do jej odkrycia.

Narew na odcinku od Suraża do Rzędzian stanowi do dziś doskonały przykład zachowanej w naturalnym, niezmienionym stanie rzeki płynącej jednocześnie kilkoma korytami. Właśnie ta wyjątkowość była główną przyczyną objęcia tego fragmentu doliny najwyższą formą ochrony poprzez utworzenie parku narodowego.
Wskutek regulacji rzek w ostatnich dwustu latach jest to obecnie jedyny w Europie zachowany fragment systemu anastomozującego i jeden z czterech na świecie!

Elementy, które wyróżniają ten system spośród innych to przede wszystkim tzw. kanałowa budowa koryt oraz ich stabilność boczna. Cechy te oznaczają, że cieki mają znaczną głębokość już przy samym brzegu i stosunkowo płaskie dno, a brzegi są zabezpieczone przed erozją boczną przez zwarty system korzeniowy roślin. Charakterystyczna jest także znaczna głębokość w stosunku do szerokości. Bywa, że odnoga rzeki mająca miejscami 2 metry szerokości może mieć nawet 2-2,5 metra głębokości.

Nowe koryta powstają głównie podczas wezbrań wiosennych, kiedy istniejące cieki nie mogą pomieścić zwiększonej fali przepływowej. Dolina jest wówczas najdłużej poddana erozyjnemu działaniu wody oraz dodatkowo nie jest chroniona zwartą szatą roślinną.
Należy jednak zaznaczyć, że do tworzenia nowych koryt dochodzi stosunkowo rzadko i jest to bezpośrednio uzależnione od warunków meteorologicznych. Proces tworzenia nowego cieku może trwać kilka lat i wymaga regularnego, długotrwałego podwyższenia poziomu wód i zalewów doliny. Jednak tworzące się nowe cieki stopniowo przejmują część wody powodując zanikanie innych, cały system jest zatem w stanie dynamicznej równowagi.
Heraklit, głosząc teorię: „Nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki”... miał być może na myśli Narew...-;)

Obszar Parku, ze względu na wartości przyrodnicze, można sklasyfikować na cztery zasadnicze strefy:
1. Kompleks koryt aktywnych i zamierających, starorzeczy i odnóg Narwi, tworzący ścisłą dolinę rzeczną z licznymi wyspami i stanowiący bardzo cenne ostoje dla ptaków wodno-błotnych – miejsca odbywania lęgów jak i tereny pokarmowe dla ptaków;
2. Ekosystemy lądowe wzajemnie przenikające się z ekosystemami wodnymi, na których dominuje roślinność bagienna – zbiorowiska wielkoturzycowe i szuwarowe. Ten typ ekosystemu ma zasadnicze znaczenie dla ornitofauny doliny Narwi - miejsca odbywania lęgów jak i tereny pokarmowe dla ptaków;
3. Obrzeża doliny  - łąki, zarośla wierzbowe, olsy – miejsca rozrodu dla niektórych ptaków wodno-błotnych oraz tereny pokarmowe;
4. Tereny synantropijne lub zurbanizowane, zazwyczaj mocno przekształcone przez człowieka,
 
W Narwiańskim Parku Narodowym obowiązującymi formami ochrony przyrody są ochrona czynna i krajobrazowa. Ochroną ścisłą planuje się objęcie 45 ha, w kompleksie olsu, który położony w okolicy „zerwanego” mostu w okolicy Kurowa. Obszar ten obejmuje dobrze wykształcony kompleks lasów bagiennych, jest też ważną ostoją zwierzyny.

W ramach europejskiej sieci Natura 2000 Narwiański Park Narodowy został wyznaczony jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków „Bagienna Dolina Narwi” (kod ostoi PLB200001) oraz Specjalny Obszar Ochrony Siedliskowej „Narwiańskie Bagna” (PLH200002). Od 2002 roku Narwiański Park jest objęty konwencją o obszarach wodno-błotnych Ramsar.

Flora parku
Cechą charakterystyczną Parku jest dominacja na wielkich obszarach zespołu szuwaru turzycy sztywnej Caricelum elatae, właściwego dla istniejącego tu łęgu zastoiskowego, charakteryzującego się wysokim uwodnieniem w ciągu całego roku. Dominującą powierzchnię Parku zajmują zbiorowiska roślinności bagiennej: zbiorowiska wielkoturzycowe i szuwarowe, Na obrzeżach doliny występują: zbiorowiska łąk, zakrzaczenia wierzbowe, lasy olsowe. Ponadto w dolinie lokalnie występują: murawy bliźniczkowe, murawy kserotermiczne, zbiorowiska turzycowo-mszyste. Na mineralnych wyniesieniach w dolinie zwanych „grądzikami" występują: traworośla, zbiorowiska grądowe oraz łąkowe.  
Flora roślin naczyniowych NPN liczy około 500 gatunków. Na obszarze Parku, stwierdzono obecność ponad 20 gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych.
Gatunki objęte ochroną całkowitą to m.in.: goździk pyszny, rosiczka okrągłolistna, goryczka wąskolistna, wielosił błękitny, mieczyk dachówkowaty, kosaciec syberyjski, stoplamek krwisty (kukułka krwista), stoplamek plamisty (kukułka plamista), stoplamek szerokolistny (kukułka szerokolistna.

Fauna parku, a szczególnie ptactwo wodno - błotne, stanowi istotny walor przyrodniczy tego obszaru.  Na terenie doliny występuje wiele gatunków zagrożonych w skali światowej, europejskiej lub znajdujących się wykazie Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.

Ssaki
Na terenie doliny występuje ok. 40 gatunków ssaków należących do różnych grup funkcjonalnych takich jak: ssaki kopytne, ssaki drobne, gryzonie nadrzewne, gryzonie nadwodne, nietoperze. Narwiański PN obejmuje obszar specyficzny. Z jednej strony wąski i rozciągnięty wzdłuż koryta Narwi obszar stanowi niewielką przestrzeń i nie może być w całości terytorium dla dużych ssaków. Z drugiej względnie szeroka dolina rzeczna z układem charakterystycznych środowisk podmokłych jest ważnym szlakiem migracyjnych dla biebrzańskiej populacji łosia, populacji jelenia przedstawiciele, której odbywają tutaj sezonowe migrację z Puszczy Knyszyńskiej, a także dla wilków.

Ptaki
Dolina Narwi jest jedną z ważniejszych ostoi ptaków lęgowych o randze europejskiej i jedną z najważniejszych ostoi ptaków wodno-błotnych w Polsce. W latach 1979-2000 na terenie Parku stwierdzono ogółem 205 gatunki ptaków z czego 154 to gatunki lęgowe i prawdopodobnie lęgowe, pozostałe gatunki spotykane są na przelotach w trakcie wędrówek. Awifauna Narwiańskiego Parku Narodowego to również gatunki zagrożone w skali światowej lub europejskiej, znajdujące się w wykazie Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.
Stwierdzono tu występowanie m.in.: wodniczki, sowy błotnej, krwawodzioba, rybitwy białowąsej, błotniaka łąkowego, płaskonosa, zielonki, orlika krzykliwego.

W dolinie Narwi odnotowano łącznie 13 gatunków płazów i 3 gatunki gadów, wszystkie są objęte ochroną prawną.

Dogodne warunki dla bytowania i rozwoju znalazło tu 22 gatunki ryb i jeden gatunek minoga.